نارِندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در حاشیه اجلاس دو روزه سازمان همکاری شانگهای در تیانجین با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دیدارهای دوجانبه و چندجانبه‌ای داشت که بازتاب گسترده‌ای در صحنه دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی یافت. در این دیدارها رهبران بر اهمیت همکاری اقتصادی و استقرار چارچوب‌های منطقه‌ای تأکید کردند و بر حل اختلافات مرزی و تقویت روابط تجاری توافق‌هایی بیان‌گرانه مطرح شد.
به گزارش رویترز، دیدارها در حالی انجام شد که ایالات متحده، طی روزهای اخیر، تعرفه‌های سنگینی بر برخی کالاهای هندی اعمال کرده است؛ اقدامی که به‌دلیل ادامه خرید نفت روسیه از سوی هند صورت گرفت و روابط واشنگتن–دهلی را تحت فشار قرار داده است. به‌رغم این تنش‌ها، هند اعلام کرده به دنبال حفظ «استقلال راهبردی» و تعامل همزمان با غرب و بازیگران غیرغربی است. در اظهارات رسمی، مودی نقش چندجانبه‌گرایی عمل‌گرا را برجسته کرد و گفت دهلی‌نو خواهان گسترش همکاری اقتصادی با همسایگان و شرکای منطقه‌ای است.
روابط هند با روسیه نیز در این نشست ابعاد عملی یافت: پوتین و مودی به لفاظیِ دوستی پرداختند و بر همکاری در حوزه‌های انرژی، کود، و زمینه‌های دفاعی تاکید کردند. چین و هند هم پیام‌هایی درباره کاهش تنش‌های مرزی و ازسرگیری کانال‌های اقتصادی بیان کردند؛ امری که پس از سال‌ها درگیری مرزی، نشانه‌ای از نرمشِ تاکتیکی به‌شمار می‌آید. چند کارشناس بین‌المللی این رفتار را واکنش دهلی به رفتار واشنگتن ارزیابی کرده و می‌گویند هند می‌کوشد همزمان از منافع تجاری با غرب بهره ببرد و از گزینه‌های شرقی (روسیه/چین) نیز استفاده کند.
هند؛ بازیگرِ چندراهیِ راهبردی
هند هم‌اکنون در موقعیتی قرار دارد که نه می‌خواهد از نزدیکی به واشنگتن چشم‌پوشی کند و نه علاقمند است گزینه‌های استراتژیک با مسکو و پکن را کاهش دهد. این «چندجهتی‌گرایی» به معنای واقع‌بینانه تقویت ظرفیت چانه‌زنی دهلی است: اگر غرب ابزار اقتصادی (مانند تعرفه) را علیه هند به‌کار ببندد، هند می‌تواند به بازارها و عرضه‌کنندگان جایگزین — به‌ویژه روسیه و چین — تکیه کند تا هزینه‌ها و فشارها را تعدیل نماید. این رویکرد، ریسک چندقطبی شدنِ تجارت و رونق شبکه‌های تجاری منطقه‌ای را افزایش می‌دهد.
بازار انرژی: رقابت قیمتی و سازوکارهای پرداخت جایگزین
هند و چین از خریداران بزرگ نفت روسیه‌اند؛ تداوم خریدهای دهلی از مسکو، به‌رغم فشارهای واشنگتن، می‌تواند رقابت قیمتی در بازار آسیا را تشدید کند و به نفع خریداران بزرگِ نفتِ ارزان‌قیمت تمام شود. همزمان، احتمال گسترش مکانیسم‌های پرداخت غیر دلاری یا پیمان‌های ارزی منطقه‌ای (یوان، روبل یا واحدهای توافقی) افزایش می‌یابد — روندی که در صورت تسریع می‌تواند ساختار درآمدهای ارزی کشورها را تغییر دهد.
پیام برای زنجیره تأمین و تعرفه‌ها
اگر هند مسیر تجاری‌اش را به سمت شرق تقویت کند و روابط تجاری با چین/روسیه تسهیل شود، شرکت‌های چندملیتی ممکن است تأمین‌کنندگان و مسیرهای لجستیکی را بازچینش کنند. این بازچینش هم فرصت و هم تهدید است: فرصت، برای کشورها و شرکت‌هایی که می‌توانند کالاها و خدمات جایگزین فراهم کنند؛ تهدید، برای بنگاه‌هایی که اتکا به بازارهای سنتی غربی دارند و در صورت تداوم محدودیت‌ها، بازارهای خود را از دست می‌دهند. لذا تنوع‌بخشی و انعطاف در قراردادها و مکانیزم پرداخت ضروری است.
توصیه‌های عملی برای فعالان اقتصادی ایرانی
بازنگری در قراردادهای صادراتی: بندهایی برای «Force Majeure» و «تعریف ارزِ تسویه» اضافه کنید تا در صورت تغییر مکانیزم پرداخت یا فشار تعرفه‌ای، امکان بازچینی سریع فراهم باشد.
پایش بازار هند و مسیرهای آسیایی: روی گروه‌های کالایی‌ای که هند بزرگ‌ترین واردکننده آنهاست (کود/پتروشیمی/مواد خام مشخص) تمرکز کنید و شرکای توزیع محلی بسازید.
آمادگی برای پرداخت غیر دلاری: قابلیت تسویه با یوان یا ارزهای منطقه‌ای را در قراردادها بررسی کنید و با بانک‌ها درباره سازوکارهای سوآپ مذاکره کنید.
تنوع‌سازی مشتریان: بازارهای اوراسیا و آسیای میانه را به‌عنوان مقصدهای جایگزین فعال کنید تا در صورت خلأ دسترسی به غرب، کانال‌های فروش حفظ شوند.
پایش تعرفه‌ها و تحریم‌های ثانویه: تیم حقوقی-تجاری داشته باشید که تغییرات سیاست‌های آمریکا را روزانه رصد کند.
استفاده از دیپلماسی اقتصادی اتاق بازرگانی: از طریق رایزنان بازرگانی در دهلی و پکن مذاکرات B2B و شرکت در نمایشگاه‌های مشترک تسریع شود.
موازنه فعال از نوع هند
حضور مودی در اجلاس شانگهای و دیدارهای مستقیم با رهبران چین و روسیه را می‌توان نشانه‌ای از رویکرد چندجانبه‌گرای هند دانست؛ رویکردی که تلاش دارد همزمان روابط استراتژیک با غرب و به‌ویژه آمریکا را حفظ کند و در عین حال وابستگی و همکاری‌های حیاتی خود در آسیا و اوراسیا را تقویت کند. این رفتار سیاسی-اقتصادی در واقع نشان می‌دهد دهلی‌نو به‌جای انتخاب میان شرق و غرب، در پی ایجاد یک «موازنه فعال» است.
هند با داشتن جمعیت جوان، رشد اقتصادی بالا و نیاز گسترده به انرژی، ناگزیر است منابع متنوعی از همکاری و سرمایه‌گذاری را فعال نگه دارد. اختلاف نظر اخیر با آمریکا بر سر خرید نفت روسیه و سیاست‌های تجاری واشنگتن، موجب شده هند بیش‌ازپیش بر تنوع‌بخشی به روابط خود تأکید کند. گفت‌وگوهای مودی با چین و روسیه در چارچوب سازمان همکاری شانگهای، نشان‌دهنده تلاش برای تثبیت جایگاه منطقه‌ای هند و تبدیل آن به یک بازیگر کلیدی میان شرق و غرب است؛ جایگاهی که در سال‌های آینده می‌تواند توازن قدرت در آسیا را به شکل محسوسی تغییر دهد.