گزارش تازه مؤسسه مشاوره و پژوهشی «دیلویت» تصویری نگرانکننده اما هشداردهنده از تغییرات بازار کار جهانی در اثر پیشرفت هوش مصنوعی ارائه میدهد. این گزارش نشان میدهد در حالی که نرخ بیکاری در ایالات متحده همچنان در سطح پایین باقی مانده، وضعیت بازار کار برای فارغالتحصیلان جوان دانشگاهی در مقایسه با دیگر گروههای شغلی بهطور محسوسی تضعیف شده است؛ تغییری که به باور بسیاری از اقتصاددانان، مستقیماً به گسترش کاربرد هوش مصنوعی مولد مرتبط است.
تغییر الگوی اشتغال در بازار کار آمریکا
بهطور سنتی، نرخ بیکاری میان فارغالتحصیلان دانشگاهی از افراد بدون تحصیلات عالی کمتر بوده و همچنین، جوانان معمولاً با نرخ بیکاری بالاتری نسبت به کارگران باتجربه مواجهاند. اما اکنون دادههای رسمی بازار کار نشان میدهد که این الگو برهم خورده است. بنا بر گزارش وزارت کار آمریکا، بیکاری در میان فارغالتحصیلان جوان نهتنها بالاتر از میانگین عمومی قرار گرفته بلکه در بالاترین سطح خود از سال ۲۰۱۴ تاکنون است (بهاستثنای دوره کوتاه همهگیری کووید).
پل کروگمن، اقتصاددان برنده نوبل، در تحلیل این وضعیت نوشته است: «این بدترین بازار کار تاریخ برای فارغالتحصیلان دانشگاهی نیست، اما در مقایسه با کل نیروی کار، بدترین شکاف ممکن را نشان میدهد.»
نقش فناوری و بیاعتمادی شرکتها به نیروی انسانی تازهکار
دیلویت در تحلیل خود اشاره میکند که شرکتها در شرایط کنونی، هنگام استخدام در واقع در حال «سرمایهگذاری بلندمدت در سرمایه انسانی» هستند. اما زمانی که مدیران تصور کنند فناوریهای نوین میتوانند همان وظایف را با هزینه کمتر و خطای کمتر انجام دهند، انگیزه برای جذب نیروی انسانی جدید کاهش مییابد. این وضعیت بهویژه در حوزههایی دیده میشود که وظایف روزمره و تحلیلی دارند و هوش مصنوعی توانایی انجام آنها را پیدا کرده است.
علاوه بر این، کاهش کلی نرخ استخدام نیز در پایینترین سطح از سال ۲۰۱۰ تاکنون قرار دارد. طبق دادههای نظرسنجی JOLTS، این افت استخدام بیشترین آسیب را به جوانان جویای کار زده است؛ گروهی که نخستین قربانی رکودهای فناوری هستند.
هوش مصنوعی، عامل جدید اخراجها
دادههای نظرسنجی ماهانه مؤسسه «چلنجر و گری» نیز نشان میدهد که در سپتامبر ۲۰۲۵، از مجموع بیش از ۵۴ هزار شغل حذفشده در آمریکا، حدود ۷ هزار مورد بهطور مستقیم ناشی از پیادهسازی هوش مصنوعی بوده است. در نه ماه نخست سال جاری میلادی، در مجموع ۱۷ هزار و ۳۷۵ شغل به دلیل جایگزینی با فناوری حذف شده است؛ عددی که سهم آن از کل اخراجها بهسرعت در حال افزایش است.
در مقایسه، کل اخراجها در نه ماه اول سال ۲۰۲۴ معادل ۶۰۹ هزار مورد بود، اما این رقم در سال ۲۰۲۵ به ۹۴۶ هزار افزایش یافته؛ رشدی ۵۵ درصدی که بخش قابلتوجهی از آن به دیجیتالیشدن و خودکارسازی فرایندها مربوط میشود.
دیدگاههای متفاوت درباره عمق تأثیر
با وجود این آمارها، همه پژوهشها دیدگاه مشابهی ندارند. آزمایشگاه بودجه دانشگاه ییل در مطالعهای اخیر اعلام کرد که هنوز نشانهای از «اختلال گسترده در بازار کار» مشاهده نشده است و اثرات هوش مصنوعی بر اشتغال در حال حاضر بیشتر موضعی و محدود است. به باور پژوهشگران این مرکز، همانند انقلاب دیجیتال دهه ۱۹۹۰، مدتی طول میکشد تا اثرات واقعی فناوریهای نوین در آمار بهرهوری و اشتغال آشکار شود.
پیامدها برای دانشگاهها و نسل جدید نیروی کار
دیلویت هشدار میدهد که اگر روند فعلی ادامه یابد و شرکتها از استخدام نیروی انسانی جوان صرفنظر کنند، مسیر پرورش نسل آینده مدیران و رهبران سازمانی دچار وقفه خواهد شد. این مؤسسه تأکید دارد که دانشجویان باید در انتخاب رشته و مهارتآموزی خود تجدیدنظر کنند، زیرا مشاغل مرتبط با علوم پایه و فناوری (STEM) نیز بهتدریج تحت نفوذ هوش مصنوعی قرار میگیرند.
در عوض، حوزههایی مانند مدیریت، روانشناسی، علوم انسانی و مهارتهای نرم که مستقیماً با رهبری، خلاقیت، ارتباط و همدلی درگیرند، از جایگاه مهمتری برخوردار خواهند شد.
آیندهای در حال شکلگیری
دیلویت در پایان گزارش خود تصریح میکند که تأثیر هوش مصنوعی بر بازار کار، هرچند هنوز در مقیاس کلان محسوس نیست، اما بهوضوح آغاز شده است. شرکتهایی که زودتر بتوانند از این فناوری برای افزایش بهرهوری و کاهش هزینهها استفاده کنند، در رقابت آینده پیشتاز خواهند بود. با این حال، پرسش کلیدی این است که آیا این تحول به رشد واقعی در بهرهوری منجر میشود یا تنها ساختار بازار کار را دگرگون میکند؟
به نظر میرسد همانگونه که انقلاب رایانهای دهه ۹۰ میلادی سالها طول کشید تا آثار خود را بر شاخصهای اقتصادی نشان دهد، اینبار نیز باید منتظر دورهای از تطبیق و بازتعریف نقش انسان در عصر ماشینهای هوشمند بود.